Ἐκ τοῦ κατὰ Ἰωάννην α΄ 1 – 17

Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν ὃ γέγονεν. ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν. Ἐγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὰ Θεοῦ, ὄνομα αὐτῷ Ἰωάννης· οὗτος ἦλθεν εἰς μαρτυρίαν, ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός, ἵνα πάντες πιστεύσωσιν δι' αὐτοῦ. οὐκ ἦν ἐκεῖνος τὸ φῶς, ἀλλ' ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός. Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον, ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον. ἐν τῷ κόσμῳ ἦν, καὶ ὁ κόσμος δι' αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω. εἰς τὰ ἴδια ἦλθεν, καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐ παρέλαβον. ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ, οἳ οὐκ ἐξ αἱμάτων, οὐδὲ ἐκ θελήματος σαρκὸς, οὐδὲ ἐκ θελήματος ἀνδρὸς, ἀλλ' ἐκ Θεοῦ ἐγεννήθησαν. Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας. Ἰωάννης μαρτυρεῖ περὶ αὐτοῦ καὶ κέκραγεν λέγων· Οὗτος ἦν ὃν εἶπον, Ὁ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἔμπροσθέν μου γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου ἦν. Καὶ ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν, καὶ χάριν ἀντὶ χάριτος· ὅτι ὁ νόμος διὰ Μωϋσέως ἐδόθη, ἡ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο.

Σάββατο 4 Οκτωβρίου 2008

ΑΓΙΟΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ


12η Ιουνίου : Μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ὀνουφρίου.
ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟΝ
Εἰς τό, Κύριε ἐκέκραξα, ψάλλομεν Στιχηρὰ Προσόμοια.
Ἦχος πλ. δ'
Ὧ τοῦ παραδόξου θαύματος
Πάτερ θεόφρον Ὀνούφριε, ἐν ἐρημίᾳ μὲ νύν, τῶν παθῶν αὐλιζόμενον, εἰς ὁδὸν εὐθείάν με, ἀρετῶν χειραγώγησον, πρὸς μετανοίας, τρίβον πρεσβείαις σου, πρὸς θελημάτων, Θεοῦ ἐκπλήρωσιν, πρὸς ἀδαπάνητον τῶν καλῶν ἀπόλαυσιν, ὅπως τὸ σόν, χαίρων παναοίδιμε, τελῶ μνημόσυνον.
Πάτερ θεόφρον Ὀνούφριε, τὸν παγετὸν τῆς νυκτός, καὶ ἡμέρας τὸν καύσωνα, τὴ ἐλπίδι Ὅσιε, τῶν μελλόντων ὑπέμεινας, τὰ ἐπὶ γῆς σου, μέλη νεκρώσας γάρ, τῆς οὐρανίου ζωῆς ἐπέτυχες, ἔνδον γενόμενος, τῆς παστάδος Ἅγιε, περιχαρῶς, κάλλος τὸ ἀμήχανον, Ὁρῶν τοῦ Κτίστου σου.
Πάτερ θεόφρον Ὀνούφριε, τῆς κοσμικῆς σεαυτόν, ἀποστήσας συγχύσεως, πρὸς τὴν ὑπερκόσμιον, ἀνηνέχθης ἀκρότητα, αὐτὴν ποθήσας, τῶν ἀγαθῶν τὴν πηγήν, αὐτὸ τὸ ὄντως ἐφετὸν ἔφθασας, οὗ ταὶς ἑλλάμψεσι, μάκαρ πυρσευόμενος ἁμαρτιῶν, ζόφου ταὶς πρεσβείαις σου, ἡμᾶς ἐξάρπασον.
Δόξα... Ἦχος πλ. β'
Ὅσιε Πάτερ, εἰς πᾶσαν τὴν γήν, ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος τῶν κατορθωμάτων σου, διὸ ἐν τοῖς οὐρανοίς, εὗρες μισθὸν τῶν καμάτων σου, τῶν δαιμόνων ὤλεσας τὰς φάλαγγας, τῶν Ἀγγέλων ἔφθασας τὰ τάγματα, ὧν τὸν βίον ἀμέμπτως ἐζήλωσας, Παρρησίαν ἔχων πρὸς Κύριον, ἐκτενῶς ἱκέτευε, ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.


Τον Δ΄ αιώνα, κατά τον οποίον εμφανίζεται ο Μοναχισμός στους κόλπους της Αγίας του Χριστού Εκκλησίας, ως κίνηση απομακρύνσεως από τις οργανωμένες κοινωνίες προς τις έρημους, γεννήθηκε ο Όσιος Ονούφριος.
Η Αίγυπτος είναι πατρίς του Οσίου, αλλά και του Μοναχισμού. Εις αυτήν διεμορφώθησαν οι μοναχικοί τύποι και τα μοναστικά συστήματα. Ο βιογράφος του, όσιος Παφνούτιος, αναφέρει ως πατρίδα του Ονουφρίου την Περσία, πράγμα όμως που δεν μνημονεύεται ούτε εις τα εν χρήσει Συναξάρια, ούτε και εις τον Κανόνα της εορτής αυτοί).
Ο όσιος Ονούφριος στην αρχήν της μοναχικής του πολιτείας εισέρχεται σε Κοινόβιον παρά τη Ερμουπόλει της Θηβαΐδος. Το κοινοβιακό σύστημα αποτελεί αυστηροτέρα μορφή του Λαυρεωτικού και διεμορφώθη υπό του Οσίου Παχωμίου του Μεγάλου τον Δ' αιώνα εις την Αίγυπτον. Ούτος συνήγαγε τους μοναχούς εις ένα οικοδόμημα και έδωκεν εις τον μοναχικόν βίον κοινωνικωτέραν μορφήν. Το πρώτον κοινόβιον ιδρύθη περί το 320 εις Ταβεννίσιδα (= Φοίνικες της Ισιδος) παρά την ανατολικήν όχθην του Νείλου πόταμου. Εις το κοινόβιον της Ερμουπόλεως ο Ονούφριος εδιδάχθη τα του μοναχικού βίου. Εκεί ήκουσε δια την ήσυχον και ερημικήν ζωήν δύο μεγάλων μορφών της Εκκλησίας μας, τον ασκητικόν και ερημικόν βίον του Προφήτου Ήλιου του Θεσβίτου, ο οποίος ήτο «ενδεδυμένος μηλωτήν (= δέρμα προβάτου) και ζώνην δερματίνην περιζωσμένος την οσφήν αυτού» και τον μιμητήν αυτού Ιωάννην τον Πρόδρομον και προετοιμαστήν της παρουσίας Χρίστου, ο όποιος, ως και ο Ηλίας, φέρων ασκητικόν ένδυμα και ακολουθών τον ερημικόν βίον εκήρυξεν εις τον λαόν το βάπτισμα μετανοίας.
Τῆς μακαριότητος τῆς ὑπὲρ νοῦν ὀρεγόμενος, ἑλογίσω θεσπέσιε, τρυφὴν τὴν ἐγκράτειαν, τὴν πτωχείαν πλοῦτον, τὴν ἀκτημοσύνην, περιουσίαν ἀληθῆ, καὶ εὐδόξίαν τὴν μετριότητα, διὸ καὶ τῆς ἐφέσεως, τῆς κατὰ γνώμην ἐπέτυχες, ἐν σκηναῖς αὐλιζόμενος τῶν Ἁγίων Ὀνούφριε.
Στίχ. Τίμιος ἐναντίον Κυρίου ὁ θάνατος τοῦ Ὁσίου αὐτοῦ.
Δρόμον τῆς ἀσκήσεως, ἀπεριτρέπτως τετέλεκας, καὶ τὴν πίστιν τετήρηκας, ἐντεῦθεν καὶ στέφανον, ἐκομίσω Πάτερ, τῆς δικαιοσύνης, ὃν σοὶ ἡτοίμασε Χριστὸς ὁ κατ' ἀξίαν νέμων τὰ ἔπαθλα, καὶ γέρα χαριζόμενος καὶ τὴν τῶν πόνων ἀντίδοσιν, ὃν καὶ νὺν ἡμᾶς ῥύσασθαι, ἐκ κινδύνων δυσώπησον.
Στίχ. Μακάριος ἀνὴρ ὁ φοβούμενος τὸν Κύριον.
Πᾶσαν ἡδυπάθειαν, ὑπωπιάζων τὸ σώμά σου, ἀπηρνήσω θεόσοφε, πικραίνων τὴν αἴσθησιν, ἐγκρατείας πόνοις, καὶ σκληραγωγίας, ὑπομονή τε πειρασμῶν, καὶ καρτερία τῶν περιστάσεων, ἀνθ' ὧν τὴν ἀτελεύτητον, ἀντιλαμβάνεις ἀπόλαυσιν, καὶ τρυφὴν ἀδιάδοχον, καὶ χαρὰν ἀνεκλάλητον.
Δόξα... Ἦχος πλ. δ'
Τῶν μοναστῶν τὰ πλήθη, τὸν καθηγητὴν σὲ τιμῶμεν Ὀνούφριε, διὰ σοῦ γὰρ τὴν τρίβον, τὴν ὄντως εὐθεῖαν πορεύεσθαι ἔγνωμεν, Μακάριος εἶ, τῶ Χριστῷ δουλεύσας, καὶ ἐχθροῦ θριαμβεύσας τὴν δύναμιν, Ἀγγέλων συνόμιλε, Ὁσίων συμμέτοχε Καὶ Δικαίων, μεθ' ὧν πρέσβευε τῶ Κυρίω, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.


Μετά τα όσα άκουσεν στο Κοινόβιον της Ερμουπόλεως, ο Όσιος Ονούφριος ενθουσιάσθηκε δια τον ερημιτικό βίο και τον αναχωρητισμό. Η αναχωρητική και ερημιτική μορφή του μοναχικού βίου αποτελεί το πρώτον είδος αυτού και επαρουσιάσθηκε στην Αίγυπτον κατά την περίοδον των διωγμών και μάλιστα των του Δεκίου (249 - 251). Οι ερημίτες μοναχοί, οι οποίοι κατά την εποχήν του Μεγάλου Αντωνίου ανήρχοντο εις 5.000, καταφρονούντες δε την σκληρότητα της ερήμου έζων επί της πυρακτωμένης άμμου και εβίουν απομεμονωμένοι. Ούτοι μόνον κατά τις Κυριακές και μεγάλες εορτές προσήρχοντο εις τον πλησιέστερον Ναόν, προκειμένου να συμπροσευχηθούν και να κοινωνήσουν των άχραντων Μυστηρίων.
Ο όσιος Ονούφριος, νεκρώσας «τα έπι της γης μέλη» και υπομείνας «τον παγετόν της νυκτός και της ημέρας τον καύσωνα» επέτυχε της ουρανίου ζωής, βλέπων, όπως τονίζει ο υμνογράφος αυτού, «το αμήχανον κάλλος του Κτιστού» του. Έφθασε το πράγματι «εφετόν» δια της απαρνήσεως κάθε κοσμικής συγχύσεως και κατώρθωσε την ποθουμένην «υπερκόσμιον ακρότατα». Επέτυχεν εις την έρημον, όπου έζησε περίπου 60 έτη, να έχει ως τροφή την εγκράτειαν και ως πλούτον την πτωχείαν και την ακτημοσύνην. Έφθασε δέ εις τοιούτον βαθμόν υπομονής εις τους πειρασμούς, ώστε την ηδυπάθειαν, την σκληραγωγίαν και τους πόνους της εγκράτειας να τους αντιμετωπίζει με καρτερίαν και χαράν ανεκλάλητον.
Εμελέτησεν εις την έρημον τον νόμον του Χριστού, τον οποίον είχε πάντοτε εις την καρδίαν του. Ευρισκόμενος εις την άβατον ερημον κατά μόνας, επιποθούσε μόνον τον Χριστόν και εντρυφούσεν εις το άγιον και φωτεινόν κάλλος Του. Εγέμισε τον εαυτόν του, ο όσιος Ονούφριος, με το φως της αληθινής και θείας γνώσεως και έτσι επέτυχε της διασκεδάσεως των παθών και έφθασεν εις το σημείον της απάθειας. Πληρωθείς του Ακτίστου Φωτός μετεμορφώθη και ούτως ομοιώθη τω Δημιουργώ και Πλάστη αυτού. Συνηριθμήθη με τους Αγγέλους ο Όσιος του Θεού, διότι ελαβεν εις την καρδίαν του κατόπιν όλων των πνευματικών αγώνων που ανεφέραμε, το ουράνιον φως και απεδείχθη δοχείον της «ακηράτου Τριάδος». Επλήρωσε τον νουν του η αγάπη και το υπέρλαμπρον Φως της Τρισηλίου Θεότητος. Δια της ουράνιας ευφροσύνης και Χάρι¬τος του Θεού κατέστη «πασών τών αρετών το Κεφάλαιον».
Έχων ο θεσπέσιος ούτος πατήρ πολλήν εγκράτειαν εθέρισε τον στάχυν της αγνείας, επτέρωσε την ψυχήν του προς τον ουρανόν και ενούμενος μετά του Θεού δια της αγάπης ήκουσε της «ευλογημένης φωνής» εκ του θρόνου του Παντάνακτος Θεού, ότι πράγματι είναι το δοχείον του θείου Πνεύματος. Επεδίωκεν ο μακάριος, κατά την ρησιν του ψαλμωδού, Ονούφριος πάντοτε να ευαρέστη τω Κυρίω και επεπόθη συνεχώς να συνομιλη με τον Δημιουργόν του διά της αδιάλειπτου προσευχής. Ο όσιος είχεν ως ένδυμα, κατά την προτροπήν του αγίου Αποστόλου Παύλου, τον Ιησούν Χριστόν, ένδυμα το οποίον ουδέποτε προσέβαλε διά πνεύματος αργίας, περιεργίας, φιλαρχίας και αργολογίας.
Επιβραβεύων ο Κύριος της δόξης την αμέριστον προς Αυτόν αγάπην και αφοσίωσιν, άλλα και τους υπέρ Αυτού πνευματικούς και σωματικούς αγώνας του όσιου Ονουφρίου, ωδήγησε προς αυτόν, προ της κοιμήσεως του, τον Παφνούτιον, άνδρα ενάρετον και φίλον της ησυχίας και της αδιάλειπτου προσευχής, προκειμένου να δει την πνευματικήν καταξίωσα» του Οσίου και μεριμνήσει και επιληφθή τα της ταφής του ηγιασμένου αυτού σκήνους.
Ὑπῆλθες τὸν Χριστοῦ ζυγόν, Ὀνούφριε, ἐρήμοις ἀβάτοις σὺ καταμόνας, ὁμιλεῖν ἐπιποθῶν αὐτῷ, καὶ τοῦ κάλλους τρυφᾶν, δόξης τῆς θείας αὐτοῦ.
Φωτίσας σεαυτὸν φωτὶ τῆς γνώσεως, καὶ γνόφον σκεδάσας τῶν παθημάτων, ἐν πλαξὶ ταὶς τῆς καρδίας σου, ἀπαθείας τὸν νόμον Πάτερ εἴληφας.
Θεοτοκίον
Ῥανίδι συμπαθῶς τὴ τῆς πρεσβείας σου, τὴν φλόγα κατάσβεσον τῆς ψυχῆς μου, Θεοτόκε ἀειπάρθενε, συμπαθείας πηγὴν μοὶ ἐπαρδεύουσα.
Ὁ Εἱρμὸς
«Στερέωσον ἡμᾶς ἐν σοὶ Κύριε, ὁ ξύλω νεκρώσας τὴν ἁμαρτίαν, καὶ τὸν φόβον σου ἐμφύτευσον, εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν τῶν ὑμνούντων σέ».
Κάθισμα Ἦχος δ'
Ταχὺ προκατάλαβε
Ἐμάκρυνας Ὅσιε, καὶ ἐν ἐρήμοις σαφῶς, ηὐλίσθης τὸν Κύριον, ῥυόμενόν σε δεινῶν, ἀεὶ ἐκδεχόμενος, Ὅθεν εὐαρεστήσας, τῶ Δεσπότη παμμάκαρ, εἴληφας τὴν ἀγήρω, οὐρανῶν βασιλείαν, ἐν ἢ νὺν αὐλιζόμενος, μνήσθητι τῶν τιμώντων σε.


Προ της τελευτής του και παρουσία του Παφνουτίου ο όσιος Ονούφριος είπε την εξής προσευχήν: «Ύψιστε Θεέ και αόρατε, ου ή δύναμις ανεξιχνίαστος και η δόξα ακατανόητος και ανέκφραστος, και το έλεος άπειρον και αμέτρητον, υμνώ, ευλογώ, προσκυνώ και δοξάζω Σε, Ον επόθησα εκ νεότητος μου και Σοι ηκολούθησα. Επάκουσόν μου, προς Σε γαρ εκέκραξα, ότι επείδες την ταπεινωσίν μου, έσωσας εκ των αναγκών τήν ψυχήν μου, ου συνέκλεισάς με εις χείρας εχθρών, άλλ' έστησας εν εύρυχώρω τους πόδας μου. Δέομαι Σου, Κύριε μου τη Ση δεξιά σκέπασόν με, ίνα μη ταραχθή η ψυχή μου από τους δαίμονας, όταν εξέρχεται εκ του σώματος, άλλα παράλαβε αυτήν δι' άγιων Αγγέλων Σου και κατάταξον αυτήν ένθα επισκοπεί το φώς του προσώπου Σου, ότι ευλογητός ει και δεδοξασμένος εις τους αιώνας. Μνήσθητι Πανοικτίρμον και Πολυέλεε του πιστού λαού Σου. Και όστις ευρεθή εις κίνδυνον θαλάσσης ή εις θυμόν δικαστού ή εις άλλην τινά στενοχωρίαν, και Σε επικαλεσθή λέγων Παντοδύναμε Κύριε, δια πρεσβειών του δούλου σου Ονουφρίου ελέησον με, παρακαλώ την βασιλείαν Σου, καθώς μου έταξες επάκουσόν της δεήσεως αυτού».
Βιβλιογραφία
  1. Αντώνιος Ρωμαίος. Κατηχήσεις Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων. Δευτέρα. Καρέας: "ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ" Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Καρέα, 1999. 
  2. Αρχιμ. Λυράκη Ν. Καλλιστράτου, Ο Νόμος του Θεού και ο Άνθρωπος, Εκδ. 5η, Αθήνα, 2003. 
  3. Αρχιμανδ. Τίτου Κ. Χορτάτου. Ιερά Μονή Οσίου Ονουφρίου εν Ιερουσαλήμ, Έκδοσις Δευτέρα, Αθήνα 2006. 
  4. Αρχιμανδρίτης Ιωήλ Γιαννακόπουλος. Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο - Κείμενο - Ερμηνευτική Παράφραση - Σχόλια Προβλήματα - Χάρται. Τετάρτη. Vol. 1ος έως 9ος. Αθήνα: ΛΥΔΙΑ, 1986. 
  5. Γερασίμου Μοναχού Μικραγιαννανίτου. Ο ενιαύσιος Στέφανος της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, Αθήνα 1976. 
  6. Διμηνιαίον Περιοδικό Αναγέννησις, Ι. Ησυχαστήριο Αγία Φωτεινή, Ελληνοπεράματα Ηρακλείου Κρήτης, Τεύχος Μαρτίου - Απριλίου 2003, σελίδες 3698-3699, "Από Ομιλίαν του Καθηγουμένου και Πατριαρχικού Εξάρχου Πάτμου Πανοσ. Αρχιμ. κ. Αντίπα εις το Πνευματικό Κέντρο της Ι. Αρχιεπ. Κρήτης (23/2/2003) 
  7. Επισκ. Διονυσίου Δ. Ψαριανού, Ο Λογος του Θεού, Αποστ. Διακονια, Τομοι Α, Β, Έκδοση Α, 2007 
  8. Η Αγία Γραφή, Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, http://www.apostoliki-diakonia.gr/bible/bible.asp 
  9. ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ. Ιερός ναός Αγίου Ελευθερίου - Συναξαρισττής Ιουνίου. [Online] http://www.agioseleytherios.gr/agioseleytherios/php/index.php?pg=synaksarioJun. 
  10. Κείμενα. Μηνιαία. Vol. Ιανουαρίου έως Δεκεμβρίου. Αθήνα Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 1988.
  11. Νικολάου Βούλγαρη Ιατροδιδασκάλου, Κατήχησις Ιερά τουτέστιν Εξήγησις Λεπτομερής της Θείας και Ιεράς Λειτουργίας εν ειδει ερωταποκρίσεων μετά και πολλών ψυχοφελών εξετάσεων, Ακριβής επανέκδοση της α εκδόσεως του 1651. Ιερόν ησυχαστήριον Αξιον Εστίν Κατουνάκια Αγίου Όρους. 2007 
  12. Ο Άγιος Ονούφριος, Έκδοσις "Απόστολος Βαρνάβας". Οχτώηχος. Αθήνα , 1962. 
  13.  Π. Ευδοκίμωφ, Η προσευχή της Ανατολικής Εκκλησίας-Η Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αποστ. Διακονία, Έκδοση Γ, 1997 
  14. Πεντηκοστάριον. Αθήνα , 1986. 
  15. Πρωτοπ. π. Παπαβαρνάβας, Γεώργιος. ΟΣΙΟΣ ΟΝΟΥΦΡΙΟΣ. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Εφημερίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου. [Online] Φεβρουάριος 2, 2005. http://www.parembasis.gr/2006/06_06_06.htm. 
  16. Πρωτοπρ. Αναγνωστοπούλου Στεφάνου. Εμπειρίες κατά την Θεία Λειτουργία,2008 
  17. Τρεμπέλας, Π. (2003). Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας (Τεσσαρακοστή όγδοη εκδ.). Αθήνα, Αττική, Ελλάδα: Αδελφότης Θεολόγων ο ΣΩΤΗΡ. Τριώδιον. Αθήνα, 1978. Ωρολόγιον. Αθήνα, 2006